اصطلاح میان متنی بودن در سینما و تاریخچه آن

میان متنی بودن به چه معناست؟

اصطلاح میان متنی بودن ( (intertextualitبه این موضوع اشاره دارد که هر متن و اثری در بطن خویش از نقل قول های فراوانی در خلق خویش تشکیل شده است که در آن اثر به طور مستقیم به آنها اشاره نمی شود. به بیان دیگر، تمامی متن‌ها به سایر متن‌هایی که به طور تلویحی یا ضمنی به آنها اشاره می‌کنند وابسته هستند.

 نویسنده به طور ساده محل تقاطع چارچوب‌های میان متنی است، نه خالق متنی منحصر به فرد و اصیل. 

ریشه اصطلاح میان – متنی در هنر

اصطلاح میان متنی بودن یک اثر را نخستین بار “ژولیا کریستوا”، نظریه پرداز بلغاری فرانسه نویس در سال ۱۹۷۱ در کتاب “متن رمان” به کار برده است. کریستوا به طور ضمنی عنوان کرد که هیچ چیز خارج از میان‌متنی بودن وجود ندارد:

هر متنی به صورت چیدمانی از نقل قول‌ها شکل می‌گیرد و عبارت است از جذب و دگردیسی سایر متن‌ها (کریستوا، ۱۹۶۹)

ژولیا کریستِوا  (زاده ۲۴ ژوئن ۱۹۴۱) فیلسوف، منتقد ادبی، روانکاو، فمینیست و رمان‌نویس بلغاری-فرانسوی

 اما اگر از این اصطلاح بگذریم، این اندیشه که آثار هنری فرآورده ای ناب بومی و ملی صرف نیستند، اولین دفعه از قول “گوته” نقل شده است. او صد و پنجاه سال پیش از “کریستوا” یک بار بیان کرد:

درست است که روی همه ی این کتاب ها نام گوته نوشته شده است، اما این انباشته از افکار مردم یونان، بریتانیا، ایتالیا و فرانسه است

میان متنی بودن در سینما چیست؟

در سینما اصطلاح میان متنی بودن به این شکل وارد می شود که سینماگر در اثر خود وام دار سینما گران شاخص سابق در تاریخ سینما است و نقل قول هایی از آنها در شاخه های مختلف فیلم سازی خود، اعم از فیلم نامه نویسی و کارگردانی داشته باشد که به طور مستقیم به این نقل قول ها اشاره نمی شود.

نمونه سکانس سینمایی میان متنی

بی‌شک، فیلم‌ها نه تنها از منابع ادبی، بلکه از منابع سینمایی نیز نقل قول می‌کنند؛ برای مثال در فیلم تسخیر ناپذیران (The untouchables) (۱۹۸۷)، کالسکه یک بچه در حین تبادل آتش میان افراد خوب و بد از پله‌های یک ایستگاه راه‌آهن به پایین کج می‌شود. در اینجا کارگردان فیلم، برایان دی‌پالما، سکانس پله‌های مشهور اودسا را از فیلم رزمناو پوتمکین (سرگئی آیزنشتاین، ۱۹۲۵) استفاده می‌کند؛ سکانسی که محققان سینما گاهی اوقات به عنوان یک بزرگداشت به آن اشاره می‌کنند.

سکانس پله و کالسکه در فیلم The Utouchables – سال ۱۹۸۷ – کارگردان: برایان دی پالما

سکانس پله و کالسکه در فیلم Battleship Potemkin – سال ۱۹۲۵ – کارگردان: سرگئی آیزنشتاین